Przedstawiciele Instytutu Historycznego NN im. Andrzeja Ostoja Owsianego Uczestniczyli w przełomowych, bo pierwsze w historii państwowe uroczystości upamiętniające Polaków zamordowanych przez władze Związku Sowieckiego na rozkaz Józefa Stalina w latach 1937-1938 odbyły się przy Pomniku Poległym i Pomordowanym na Wschodzie 11 sierpnia 2017 r. w Warszawie.

Zorganizowaną przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz Instytut Pamięci Narodowej uroczystość rozpoczął hymn państwowy. List od Prezydenta Rzeczypospolitej Andrzeja Dudy odczytała szefowa kancelarii głowy państwa Halina Szymańska.

Dziesiątki tysięcy osób aresztowano, skazano i zabito lub deportowano w głąb kraju, często na pewną śmierć. Ofiar nie łączyło pochodzenie społeczne, zamożność, stosunek do komunizmu, ani faktyczne poglądy. Jedyną ich wspólną winą było obciążenie polskością – napisał prezydent w liście. Przez dziesiątki lat, ta straszliwa zbrodnia w gąszczu innych, uchodziła nawet uwadze historyków. Bardzo długo mówiono jedynie o prześladowaniach polskich komunistów, a czystka wewnętrzna wśród wyznawców bolszewizmu zakrywała prawdę o krzywdach tych, znacznie liczniejszych, którzy nigdy nie byli zwolennikami Lenina i Stalina. Dopiero w ostatnich dekadach, dzięki pracy badaczy udało się poznać sens i zobaczyć prawdziwy obraz tamtych wydarzeń, które dotąd tonęły w morzu wielkiego terroru. ? napisał Prezydent.

Przesłanie od Prezes Rady Ministrów Beaty Szydło odczytał sekretarz stanu KPRM Paweł Szrot.

Wiemy, że ten eufemistyczny zwrot dotyczy w istocie systematycznej i masowej eksterminacji Polaków, którzy po traktacie ryskim znaleźli się w granicach Związku Sowieckiego. Tragiczna liczba ofiar sięga nawet 140 tys. naszych rodaków skazywanych na zagładę, wyłącznie z powodów narodowych, mordowanych za to, że byli Polakami. Dzisiejsze obchody są jednym ze znaków pamięci o tych wydarzeniach, pamięci opartej na prawdzie. Jesteśmy dumni z tego, że głośno i otwarcie możemy mówić o decydentach, motywach i rozmiarach sowieckiego ludobójstwa. ? podkreśliła Premier.

List od wicepremiera i ministra kultury i dziedzictwa narodowego Piotra Glińskiego odczytał podsekretarz stanu MKiDN Paweł Lewandowski.

Wypowiedzenie tego z czym spotykamy się poznając los zesłanych na mocy rozkazu NKWD do Kazachstanu czy na Sybir, jedynie za to, że byli narodowości polskiej, wydaje się wręcz niewłaściwe. Jedynie godna zdaje się być zaduma i chwila ciszy. Dziś możemy stwierdzić z pewnością, że uciskowi zewnętrznemu, głodowi, wycieńczeniu czy zimnu, towarzyszyło nie mniejsze udręczenie wewnętrzne ? napisał minister kultury.

Gospodarz uroczystości, p.o. Szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk, przekonywał, że w tym dniu przywracamy pamięć o tamtych tragicznych dniach, o tych ofiarach których do chwili obecnej, nie jesteśmy w stanie policzyć, o których mówimy – około 110 tys., a być może 200 tys. To ogromne zadanie przed badaczami, historykami, aby przywrócić pamięć o tych niewinnie mordowanych tylko za to, że myśleli, czuli, mówili po polsku, ale to właśnie dla Sowietów było najwyższą winą. Myśleć i mówić po polsku, czyli myśleć w sposób niepodległy ? powiedział minister.

Drugi z gospodarzy, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej Jarosław Szarek, postulował: stwórzmy wielką koalicję pamięci, która spowoduje, że w przyszłym roku spotkamy się przed pomnikiem upamiętniającym ofiary Operacji Polskiej NKWD 1937-38.

Po odczytaniu Apelu Pamięci złożono kwiaty. W uroczystości udział wzięli przedstawiciele Instytutu Historycznego NN im. Andrzeja Ostoja Owsianego, kombatanci, samorządowcy oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych.

Operacja (anty)polska została przeprowadzona z Rozkazu Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR nr 00485 z dnia 11 sierpnia 1937 r. Autorem dokumentu był Nikołaj Jeżow. W latach 1937 ? 1938 w jej ramach wymordowano ponad 100 tys. Polaków. W tym przypadku stosowano kryterium przynależności narodowej. O ludobójstwie zaczęto rozmawiać dopiero po ponad 25 latach wolnej III Rzeczypospolitej.