2 czerwca 2023 roku na terenie Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL przy ul. Rakowieckiej 37 w Warszawie odbyła się uroczystość wręczenia Krzyży Wolności i Solidarności działaczom opozycji niepodległościowej z lat 1956–1989. Aktu dekoracji w imieniu Prezydenta RP dokonał zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, dr Mateusz Szpytma.
Choć od wielu lat dekoruję w imieniu pana prezydenta Krzyżami Wolności i Solidarności, to po raz pierwszy czynię to w tym miejscu, w Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL. To więzienie zbudowały władze zaborcze, byli tu więźniowie caratu. W czasie wojny, podczas Powstania Warszawskiego, Niemcy popełnili tu liczne zbrodnie. To także miejsce męczeństwa bohaterów narodowych. Tu więziony był m.in. Witold Pilecki i Łukasz Ciepliński. Stalinizm skończył się w 1956 r., ale później nadal byli tu więzieni ci, którzy sprzeciwiali się komunistycznemu systemowi
– mówił w czasie uroczystości dr Szpytma.
W latach 80. byli tu więzieni działacze Solidarności, Niezależnego Zrzeszenia Studentów, Solidarności Walczącej, Konfederacji Polski Niepodległej, Solidarności Rolników Indywidualnych oraz innych organizacji podziemnych. Dziś osoby należące do tych organizacji są właśnie w tym symbolicznym miejscu odznaczone
–dodał zastępca prezesa IPN.
Do uczestników uroczystości kilka słów skreślił także premier Mateusz Morawiecki. W jego imieniu list odczytał Jan Dziedziczak, Pełnomocnik Rządu ds. Polonii i Polaków za Granicą i sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Wielu z nas pamięta wciąż czasy PRL, gdy państwo polskie miało fasadowy charakter, a wolna Rzeczpospolita pozostawała jedynie w sferze marzeń. Na naszych oczach dokonał się przełom: Polska zrzuciła pęta komunistycznego zniewolenia. Dziś jesteśmy w pełni niepodległym krajem, który z nadzieją spogląda w przyszłość. Ten przełom nie dokonałby się jednak bez wielkiego wysiłku i poświęcenia konkretnych ludzi – tych, którym zawsze zależało na suwerennym bycie ojczyzny. Nie poddawali się nawet wtedy, gdy innych opanowywał strach, marazm i pesymizm. Przez lata angażowali się w działania konspiracyjne, nie tracąc nigdy z oczu wymarzonego celu. Jesteśmy im wdzięczni za determinację w walce. To dzięki nim możemy się cieszyć wolnością
– napisał premier Morawiecki.
Głos zabrał także dyrektor muzeum, dr hab. Filip Musiał, który zwrócił uwagę na symbolikę miejsca, w którym odbyła się uroczystość:
To miejsce było kiedyś więzieniem Urzędu Bezpieczeństwa, a później – Służby Bezpieczeństwa. Dziś to Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL. Cieszymy się, że to właśnie tu może odbyć się ta uroczystość. To symbolizuje przezwyciężenie systemu zła. W miejscu, w którym kiedyś więziono działaczy opozycji, dziś ci sami działacze odbierają odznaczenia państwowe.
W uroczystości udział wzięła reprezentacja Instytutu Historycznego NN im. Andrzeja Ostoja Owsianego z Prezesem Zarządu Andrzejem Chyłkiem na czele.
Z rekomendacji naszego Instytutu Krzyż Wolności i Solidarności otrzymali;
Grażyna Szymańczuk w latach 1978 – 1983 przebywała w Kołobrzegu.
W październiku 1980 roku współtworzyła NSZZ „Solidarność” Region Pobrzeże. Aktywnie uczestniczyła zarówno w nowoutworzonej organizacji jak i w stanie wojennym w zdelegalizowanej „Solidarności”. Kolportowała podziemną prasę i książki drugiego obiegu zarówno w Kołobrzegu jak i w Warszawie. Przewoziła podziemne wydawnictwa na trasie Kołobrzeg – Warszawa i z powrotem. Zamieszkując w Kołobrzegu również ściśle współpracowała z organizacją NSZZ „Solidarność” w Słupsku, a w sposób szczególny z Jolantą Szczypińską. Wspólnie organizowały kolportaż prasy podziemnej na terenie Słupska i Kołobrzegu, akcje protestacyjne, manifestacje i pikiety, w których aktywnie uczestniczyły razem z tamtejszymi działaczami podziemia antykomunistycznego. Pomagała rodzinom osób internowanych i więźniów politycznych organizując dla nich pomoc rzeczową i materialną oraz bezpłatny pobyt letni w Kołobrzegu zarówno dla dorosłych jak i dla dzieci.
Stale utrzymywała kontakt z działaczami opozycji antykomunistycznej w Warszawie. Podczas pobytów w Warszawie wspierała strajkujących po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku hutników Huty Warszawa. Współpracowała z MRKS Huta Warszawa, szczególnie z Krzysztofem Wolfem, Edwardem Mizikowskim, Sewerynem Jaworskim i innymi. Wykonywała dla nich transparenty, kolportowała podziemne wydawnictwa CDN, PWA, WOLA, książki i znaczki. Po zakończeniu pobytu w Kołobrzegu i powrocie do Warszawy (1983 r.) włączyła się w działalność opozycyjną podziemnej „Solidarności”. Przez krótki okres pracowała w drukarni podziemnego wydawnictwa „Wola”, a potem przez długi czas była kurierem kolportującym prasę podziemną na terenie Warszawy. Przez okres stanu wojennego obsługiwała razem z koleżanką (przekazany przez kolegów z opozycji) nadajnik, przez który nadawały audycję radia „Solidarność”.
Była również członkiem Konfederacji Polski Niepodległej. Brała udział w kolportażu prasy i wydawnictw KPN. Kilka razy była zatrzymywana przez milicję i SB, przesłuchiwana i osadzana na tzw. „dołku” na 12 lub 24 godziny, zarówno w Kołobrzegu jak i w Warszawie. Współpracowała ze Stefanem Melakiem – Komitet Katyński, współorganizowała razem z Nim patriotyczne wydarzenia antykomunistyczne m.in. dot. śmierci i działalności Romualda Traugutta na Cytadeli Warszawskiej, w Olszynce Grochowskiej, w kwaterze katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, i inne.
Tomasz Jakubiak – w stanie wojennym działacz opozycji antykomunistycznej.
Od 1984 roku w Federacji Młodzieży Walczącej,
Od 1986 roku w Niezależnym Zrzeszeniu Studentów, którego działalność reaktywował na Akademii Teologicznej Katolickiej w Warszawie – pełnił funkcję Przewodniczącego Tajnego Komitetu Uczelnianego NZS-u do końca działalności podziemnej.
Redaktor reaktywowanych „Wiadomości z Lasu” (podziemnego pisma studenckiego ukazującego się na ATK).
Redaktor ogólnopolskiego pisma podziemnego NZS-u, „CIA” (Centrum Informacji Akademickiej).
Kolporter prasy, książek i innych rzeczy ukazujących się w podziemiu antykomunistycznym lat osiemdziesiątych.
Uczestnik akcji i demonstracji organizowanych przez NZS.
Od 1986 roku związany z wydawnictwami podziemnymi (Pokolenie i Pryzmat).
W czerwcu 1989 uczestnik kampanii wyborczej do Sejmu prowadząc między innymi niezależny ośrodek badania opinii publicznej pracujący dla kandydata OKP Solidarność.
Więcej o działalności Tomasza Jakubiaka (jak i całego środowiska) w książce Andrzeja Anusza i Łukasza Perzyny „NZS na ATK”
Wojciech Lewicki – od 1983 roku zaangażowany w działalność podziemia antykomunistycznego.
W latach 1983/84 członek redakcji młodzieżowego pisma „Bunt” ukazującego się w drugim obiegu odpowiedzialnego za jego druk.
W czerwcu 1984 członek założyciel Federacji Młodzieży Walczącej.
Od 1986 roku działacz odradzającego się Niezależnego Zrzeszenia Studentów.
W lutym 1988 roku był w tak zwanej pierwszej dziesiątce ujawnionym przedstawicielem NZS-u.
W 1988 roku członek Komitetu Strajkowego studentów na Uniwersytecie Warszawskim.
Od wczesnej jesieni 1988 roku do czerwca 1989 prowadził wraz z Tomaszem Roguskim drukarnię drukującą „Tygodnik Mazowsze”.
Po dołączeniu do nich Andrzeja Anusza, wspólnie prowadzili Wydawnictwo Zespół i Pryzmat.
—————————————————————————————————————–
Krzyż Wolności i Solidarności został ustanowiony przez Sejm 5 sierpnia 2010 roku. Po raz pierwszy przyznano go w czerwcu 2011 roku, przy okazji obchodów 35. rocznicy protestów społecznych w Radomiu. Krzyż nadawany jest przez Prezydenta RP, na wniosek prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, działaczom opozycji wobec dyktatury komunistycznej, za działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL. Pierwowzorem Krzyża Wolności i Solidarności jest Krzyż Niepodległości z II RP.