4 czerwca 2024 r. w Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL przy ul. Rakowieckiej 37 w Warszawie Krzyżem Wolności i Solidarności odznaczeni zostali działacze opozycji niepodległościowej z lat 1956–1989. W imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy odznaczenia wręczył prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki.

76 lat temu 25 maja 1948 roku w murach tego więzienia „kat z Mokotowa” Piotr Śmietański zabił człowieka, który całe życie poświęcił Polsce, który był bohaterem wojny polsko-bolszewickiej roku 1920, który służył II Rzeczpospolitej, obrońcę Polski z roku 1939, ochotnika do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz rotmistrza Witolda Pileckiego. Także 25 maja roku 2014 swojego żywota dokonał człowiek, który całe swoje życie poświęcił Związkowi Sowieckiemu, Moskwie i ideologii komunistycznej, który jest odpowiedzialny za wprowadzenie stanu wojennego i za śmierć tak wielu niewinnych osób. Wojciech Jaruzelski służył diabłu, Moskwie, a na pewno nie wolnej i niepodległej Polsce 

– tymi słowami rozpoczął uroczystość prezes IPN dr Karol Nawrocki. Porównując te dwie postacie z polskiej historii, prezes IPN zwrócił uwagę na to, jak ważną funkcję informacyjną w Rzeczpospolitej pełni Instytut Pamięci Narodowej:

Dlatego tak ważny jest Instytut Pamięci Narodowej. Aby każdy miał świadomość tego, jakich bohaterów wybieramy i po której stronie stoimy. Czy po stronie tej Rzeczpospolitej, za którą swoje życie oddał rotmistrz Witold Pilecki, czy po stronie tych, którzy represjonowali, więzili i tłamsili nasze drogi do niepodległości

Dr Karol Nawrocki skrytykował również ostatnie postulaty niektórych środowisk o powołanie Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Generała Wojciecha Jaruzelskiego oraz propozycje polityków o przywrócenie przywilejów funkcjonariuszom Służby Bezpieczeństwa.

Nie przez przypadek wręczanie odznaczeń przypadło na dzień 4 czerwca:

Z całą pewnością 4 czerwca 1989 roku w Polsce nie skończył się komunizm. Doszło nie tylko do kolejnego etapu transformacji ustrojowej, ale i transferu monopolistycznej władzy komunistycznej partii w kierunku wolności, która przez komunistów była krępowana w latach dziewięćdziesiątych, w latach dwutysięcznych, i jak widzimy, jest krępowana także dzisiaj.

Na zakończenie prezes IPN podziękował wszystkim wyróżnionym Krzyżem Wolności i Solidarności za ich walkę o wolną i niepodległą Polskę:

Jesteście Państwo reprezentantami różnych nurtów opozycji antykomunistycznej. Są wśród Was przedstawiciele Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, Solidarności Rolniczej, działaczy innych opozycyjnych, antykomunistycznych grup, Niezależnego Zrzeszenia Studentów. To, co Was jednoczyło, to wolna, niepodległa i demokratyczna Polska.

W uroczystości uczestniczyła reprezentacja Instytutu Historycznego NN im. Andrzeja Ostoja Owsianego z Prezesem Andrzejem Chyłkiem na czele.

Z rekomendacji Instytutu Historycznego NN im. Andrzeja Ostoja Owsianego Krzyżem Wolności i Solidarności zostali uhonorowani;

Krzysztof Jaworski. Sierpień 1980 roku zastał Krzysztofa Jaworskiego w Okręgowym Przedsiębiorstwie Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego (po latach przekształconego w spółkę Młyny Polskie). Był współorganizatorem wybrany został do Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w wyżej wymienionym przedsiębiorstwie.

13 grudnia 1981 roku nie złamany represjami stanu wojennego wraz ze środowiskiem „Solidarności” zakładów zbożowych, rozwinął współpracę z podziemnymi Komisjami Zakładowymi „Solidarności” między innymi; Chemobudowy, Zakładów Wytwórczych Mebli Artystycznych, Zakładów Pollena-Aroma, Kombinatu Budownictwa Mieszkaniowego „Wschód” oraz Cementowni Warszawa.

Od środowiska Solidarności Huty Warszawa z Sewerynem Jaworskim (zbieżność nazwisk przypadkowa) otrzymywał prasę podziemną, ulotki okolicznościowe i inne wydawnictwa wychodzące w podziemiu (książki i broszury) które kolportował na terenie swego zakładu jak i przerzucał w ramach współpracy do wyżej wymienionych przedsiębiorstw.

W drugiej połowie lat 80-tych nawiązał – dzięki śp. Ryszardowi Dąbrowskiemu i Wojciechowi Józefowiczowi – współpracę z MPS „Unia” a następnie z Konfederacją Polski Niepodległej. Dzięki zbudowanej wcześniej siatce współpracy materiały wydawane w podziemiu antykomunistycznym lat osiemdziesiątych kolportowane były na kilka zakładów pracy. Regularnie, wraz z współpracownikami, uczestniczył w mszach za ojczyznę oraz demonstracjach i manifestacjach do jakich wzywało podziemne kierownictwo „Solidarności”.

W 1988 roku postanowił reaktywować działalność związkową w zakładach młynarskich. Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” z jego udziałem odważyła się powoli przejść do działań jawnych, a z czasem i legalnych. Pełnił w niej funkcję wiceprzewodniczącego. Został też wybrany Społecznym Inspektorem Pracy.

W demokratycznej Polsce nie zapomniał o ideałach Sierpnia wspierając w kampaniach wyborczych znaną mu z działalności podziemnej działaczkę „Solidarności”, Ewę Tomaszewską. W 2019 r. przeszedł na emeryturę.

Zenon Liebert od 1980 roku był członkiem założycielem NSZZ „Solidarność” w Spółdzielni Usług Szklarskich „Pyroflex” przy ul. Boremlowskiej 48 na warszawskim Grochowie. Wybrany został przez załogę do Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność”.

W stanie wojennym współpracował z podziemnymi Komisjami Zakładowymi „Solidarności” Chemobudowy, Zakładów Wytwórczych Mebli Artystycznych, Zakładów Pollena-Aroma, Kombinatu Budownictwa Mieszkaniowego „Wschód” oraz Cementowni Warszawa.

Od 1982 roku rozpoczął współpracę z MRK”S” (Międzyzakładowy Robotniczy Komitet „Solidarności”) od którego odbierał ulotki i podziemne wydawnictwa (m. in. CDN – Głos Wolnego Robotnika) które kolportował w środowisku swojego macierzystego zakładu pracy jak i na terenie wymienionych wyżej przedsiębiorstw. Aktywnie brał udział w rocznicowych mszach świętych oraz demonstracjach i manifestacjach ulicznych, zawsze z zaufanymi kolegami z zakładów pracy z całej warszawskiej Pragi Północ.

W 1986 roku zatrudnił się w Okręgowym Przedsiębiorstwie Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego przy ul. Płochocińskiej, przekształconym później w spółkę Młyny Warszawskie. Tutaj nadal prowadził (między innymi z Krzysztofem Jaworskim) działalność w podziemiu antykomunistycznym. Zbierał składki, kolportował prasę podziemną i wydawnictwa drugiego obiegu w tym wydawane przez Konfederacją Polski Niepodległej. Podtrzymywał ludzi na duchu nie pozwalając zgasnąć nadziei na życie w demokratycznej i sprawiedliwej Polsce ideałów Sierpnia’80.

W 1988 roku, kiedy system komunistyczny chwiał się w posadach, od działalności konspiracyjnej przeszedł do jawnych form działania, uruchamiając i współorganizując  ponowną działalność „Solidarności”. Za wieloletnią postawę, został wybrany przewodniczącym Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” a wkrótce do Komisji Rewizyjnej Krajowego Sekretariatu Przemysłu Spożywczego NSZZ „Solidarność”.

Nigdy nie zabiegał o siebie, nie dokonał spotykanego „cudu” odłożenia osobistego mająteczku podczas działalności w podziemiu. Uczciwie dzielił los robotników swojego zakładu. Po likwidacji spółki „Młyny Polskie” w 2005 r. znalazł się na zasiłku dla bezrobotnych. W 2006 r. znalazł zatrudnienie w Miejskim Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji w Warszawie przy ul. Koszykowej 61, gdzie pracował do przejścia na emeryturę w 2018 r.

Paweł Piskorski od 1986 roku zaangażowany w działalność podziemia antykomunistycznego. Jako uczeń Liceum im. J. Lelewela był kolporterem prasy i wydawnictw drugiego obiegu.

Od 1987 roku zaangażowany w Grupy Oporu Solidarni które organizował Teofil Klincewicz.

Wielokrotnie zatrzymywany na 48 godzin i karany przez Kolegium do Spraw Wykroczeń grzywną.

W 1988 roku twórca i szef Akademickiego Biura Interwencji Niezależnego Zrzeszenia Studentów Uniwersytetu Warszawskiego.

Współtwórca  Radia NZS.

Współtwórca  Biura Zagranicznego NZS – które zajmowało się pomocą młodzieżowym ruchom antykomunistycznym w krajach obozu socjalistycznego.

Pełnił kolejno funkcje w podziemnych strukturach Niezależnego Zrzeszenia Studentów;

– przewodniczącego NZS na Wydziale Historii UW,

– przewodniczącego NZS na Uniwersytecie Warszawskim,

– przewodniczącego Krajowej Komisji Koordynacyjnej NZS.

Jan Czesław Szczerba. Jako uczeń Liceum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie prezentował patriotyczną postawę. 11 listopada 1981 r. uczestniczył w niezależnych obchodach rocznicy odzyskania niepodległości.

Po wprowadzeniu stanu wojennego, po wznowieniu zajęć lekcyjnych w styczniu  1982 r., rozwiesił w szkole ulotki. W późniejszym okresie uczestniczył w cichych przerwach, nosił opornik i czarne stroje 13 dnia miesiąca. Brał udział w demonstracjach organizowanych w Warszawie. Podczas manifestacji 31 sierpnia 1982 r. został zatrzymany na 48 godzin i ukarany przez kolegium.

W 1983 r. podjął studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Nawiązał kontakty z przedstawicielami podziemnego Niezależnego Zrzeszenia Studentów UW. W grudniu 1983 r. wziął udział w spotkaniu na którym powołano NZS UW im. Józefa Piłsudskiego i został członkiem Zarządu, w którym zasiadał do końca 1987 r.

W 1985 r. został członkiem Oficyny Wydawniczej „Pokolenie”. Współpracował również z Międzyzakładowym Robotniczym Komitetem „Solidarności”, Grupami Oporu „Solidarni”, Konfederacją Polski Niepodległej, Tymczasową Komisją Wykonawczą „Solidarności” w Pułtusku i Ruchem „Wolność i Pokój”. W ramach prowadzonej działalności drukował wydawnictwa bezdebitowe, rozprowadzał je, organizował materiały poligraficzne i konspiracyjne drukarnie, uczestniczył w manifestacjach.

29 kwietnia 1987 r. został zatrzymany na Krakowskim Przedmieściu podczas przenoszenia wydawnictw MRK”S” – ulotek i pisma „CDN”. Za powyższe 17 czerwca 1987 r. został ukarany grzywną przez Kolegium ds. Wkroczeń przy Prezydencie m.st. Warszawy.

11 lipca 1988 r., w czasie wizyty Michaiła Gorbaczowa w Warszawie, na skrzyżowaniu ulicy Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich na trasie jego przejazdu, wraz z innymi osobami wystawił transparenty z napisami „Żądamy prawdy o Katyniu – NZS”, „Żądamy odszkodowań za deportacje 1939-1941” i rozdawał ulotki sygnowane przez GO „Solidarni”. Został zatrzymany na 48 godzin i 13 lipca 1988 r. ukarany przez Kolegium Rejonowe ds. Wykroczeń przy Naczelniku Dzielnicy Warszawa Śródmieście na karę grzywny, przepadek dowodów i podanie informacji do wiadomości władz uczelni.

24 września 1988 r. został zatrzymany w prywatnym mieszkaniu w Warszawie podczas zebrania Prezydium Krajowej Komisji Koordynacyjnej NZS. Znaleziono przy nim znaczki Poczty Solidarność. 26 września 1988 r. został ukarany przez Kolegium Rejonowe ds. Wykroczeń przy Naczelniku Dzielnicy Warszawa Mokotów na karę grzywny, przepadek dowodów i podanie orzeczenia do publicznej wiadomości. Z powodu prowadzonej działalności, w latach 1987-1989 zastrzeżono mu prawo wyjazdu za granicę.

***

Uroczystość uświetnił pokaz filmu „Którzy ogień podsycą…” poświęconego idei i historii odznaczenia Krzyż Wolności i Solidarności.

Obraz powstał z inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej w studiu Picaresque Maciej Pawlicki, a autorem scenariusza i reżyserem jest Tomasz Łysiak.

Celem filmu jest uczczenie inicjatorów ustanowienia odznaczenia KWiS – członków Krakowskiego Komitetu Krzyża Solidarności. O historii Krzyża Wolności i Solidarności opowiada Tadeusz Wojciech Drwal, jego pomysłodawca, zaangażowany w upamiętnianie działalności antykomunistycznej. W filmie zaprezentowano wybrane sylwetki uhonorowanych KWiS. Reżyser oddaje głos bohaterom opozycji, damom i kawalerom Krzyża Wolności i Solidarności, m.in. Annie Kołakowskiej, Stanisławowi Płatkowi, Zenonowi Wechmannowi i Andrzejowi Anuszowi, a także dzieciom tych, którzy za swój opór przeciw komunistycznemu zniewoleniu stracili życie.

***

Krzyż Wolności i Solidarności został ustanowiony przez Sejm 5 sierpnia 2010 roku. Po raz pierwszy przyznano go w czerwcu 2011 roku, przy okazji obchodów 35. rocznicy protestów społecznych w Radomiu. Krzyż nadawany jest przez Prezydenta RP, na wniosek prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, działaczom opozycji wobec dyktatury komunistycznej, za działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL. Pierwowzorem Krzyża Wolności i Solidarności jest Krzyż Niepodległości z II RP.